21 mei 2025
Door: Jan van Selm - directeur DOVA
OV leren gebruiken
Fietsen leer je van je omgeving, en op scholen is er aandacht voor veilig fietsen. Voor autorijden moet je van de overheid een rijbewijs hebben. Daartoe kunnen duizenden rijscholen je opleiden. Maar we leren jonge mensen niet systematisch hoe OV werkt. Bijzonder, want we zijn wel doordrongen van de vele grote voordelen van OV-gebruik voor reizigers zelf en de samenleving. Maar (ook) OV is voor een nooit- of nauwelijks-gebruiker een wondere wereld! En onbekend maakt onbemind. Hoe kunnen we bereiken dat alle Nederlanders over voldoende kennis beschikken om met het OV te reizen?
We kunnen OV nog veel vanzelfsprekender maken voor reizigers. Maar zij zullen desondanks altijd ook zelf moeten beschikken over basiskennis om met OV te kunnen reizen. Je moet om te beginnen wel weten dat OV überhaupt bestaat. En hoe je in reisplanners kunt vinden wat het beschikbare OV is en waar je kunt instappen. Hoeveel een reis kost. Dat je kunt betalen met je bankpas, via check-in check-uit. Dat je in een bus een stopknop moet gebruiken (anders rijdt hij door), dat je sneltreinen en stoptreinen hebt, dat er soms verstoringen zijn waardoor je je reisplanning moet aanpassen enz.
De definitie van ‘Vanzelfsprekend OV voor Reizigers’ luidt daarom: ‘Een visie op hoe we het openbaar vervoer als geheel systematisch maximaal intuïtief kunnen maken voor reizigers. De reiziger wordt met al haar/zijn kwaliteiten, vaardigheden maar ook beperktheden beschouwd als maat der dingen. Dienstregeling, omgeving, OV-voertuigen en reizigersservices bieden de reiziger systematisch en maximaal ondersteuning bij haar/zijn OV-reis. Zodat het OV-systeem als geheel vanzelfsprekend is voor alle reizigers. Daarbij worden reizigers zo goed mogelijk voorbereid op of begeleid bij eigen taken die resten in het vanzelfsprekende OV’ (OV-magazine 1-2023).
OV kan je van je omgeving leren, maar alleen als daar OV-kennis aanwezig is. En als die aanwezig is, dat de kennis ook wordt aangereikt. Ruim 10 miljoen Nederlanders reizen (bijna) nooit met het OV. Daarnaast gebruiken miljoenen OV-gebruikers juist met hun kinderen toch bijna automatisch de auto. Ik vermoed dat het overgrote deel van de kinderen tot 18 jaar vrijwel nooit met OV in aanraking komt. Vaak is het Studenten Reis Product de eerste kennismaking. Terwijl jong geleerd is oud gedaan.
Met het bovenstaande in gedachten hebben we verkend wat er wel beschikbaar is op het gebied van ‘OV leren gebruiken’. We kwamen op sites van OV-bedrijven, reisplanners en decentrale overheden toelichtingen tegen over hoe het OV werkt. Voor doelgroepen als WMO-gebruikers blijken er programma’s beschikbaar om de mogelijkheden van OV te leren kennen. Verder zijn er – ook voor basisscholen – videogame-achtige programma’s beschikbaar, waarbij je via virtual reality OV leert gebruiken (oa ‘Virtual OV’). En we zien onder diverse noemers ‘OV-ambassadeurs ‘ en ‘OV-coaches’ die je wegwijs kunnen maken in het OV. En ‘Reizigers helpen Reizigers’ komt in ontwikkeling.
Allemaal goed bedoeld, goed doordacht en waardevol, maar ook met beperkingen. De grootste daarvan zijn naar mijn gevoel tweeërlei. Enerzijds dat alle initiatieven ‘stand-alone’ zijn, niet systematisch. En anderzijds dat ze zich richten op een bestaande vraag bij een beperkte groep. In plaats van proactief mogelijkheden van OV voor alle inwoners zichtbaar en bereikbaar maken. Terwijl je dat zou willen! Dus: hoe kunnen we bereiken dat alle Nederlanders van 12 en ouder actief het gevoel hebben over voldoende kennis en vaardigheden te beschikken om met het OV te reizen?
Ik heb eerlijk gezegd geen direct antwoord. Weer naar het toch al overbelaste schoolsysteem kijken lijkt me vrij kansloos. Koppelen aan dagjes uit is wellicht kansrijker. Of aan het gratis lidmaatschap van bibliotheken. Of iedereen van 12 een OV-diploma zoals je ook een zwemdiploma hebt. Of systematisch via influencers en TikTok-achtige media. Er zijn ongetwijfeld vele opties. Maar aan systematische invoering gaat een vastgelegde ambitie vooraf. Waar ik daarom vooral toe zou willen oproepen is om de ambitie van ‘OV leren gebruiken’ als overheid en samenleving te omarmen en te agenderen. Structureel onderdeel te maken van de uitwerkingen van de visie ‘Vanzelfsprekend OV voor Reizigers’. Dan volgen structurele uitwerkingen uiteindelijk ook vanzelf!