20 februari 2025
Door: Jan van Selm - directeur DOVA
Meedoen
‘Onderwegpas’ in de maak
In haar regeerakkoord spreekt het Kabinet Schoof de volgende ambitie uit: ‘[Het Kabinet staat voor] een samenleving waarin iedereen de kans krijgt zich te ontplooien’. Daarmee trekt het Kabinet op dit punt de lijn van het vorige Kabinet door. Dat verwoordde dezelfde ambitie als volgt: ‘Iedereen in Nederland moet kunnen meedoen’. Maar je kunt pas meedoen als je er bent. Dus je moet ‘er kunnen komen’ om mee te doen. De landelijke ‘Onderwegpas’ die momenteel in het verband van het Nationaal OV-Beraad wordt ontwikkeld, voorziet hierin.
Om het principe ‘meedoen’ naar de praktijk te brengen, schreef het Sociaal Cultureel Planbureau in 2022 het essay ‘Meedoen aan de samenleving’. De schrijvers hiervan wijzen erop dat mensen die meedoen aantoonbaar gelukkiger zijn dan mensen die niet meedoen. Waarbij elk mens weer eigen meedoen-wensen heeft. Het SCP pleit daarom voor een ‘benadering vanuit burgerperspectief’, met als centrale vragen: wat wil en moet iemand om mee te doen? En kan en mag diegene dat ook?
Mooie benadering, zou ik denken! Maar bij het onderdeel ‘kunnen’ laat het SCP het ‘kunnen bereiken van de plek waar het meedoen plaats heeft’ bijzonder genoeg geheel buiten beschouwing. Gelukkig heeft het ministerie van I&W wel aandacht voor bereikbaarheid als onderdeel van meedoen. Staatssecretaris Heijnen organiseerde in 2023 de conferentie ‘Bereikbaarheid voor Iedereen’ en schreef vervolgens aan de Tweede Kamer: ‘Er zijn groepen in de samenleving voor wie het niet vanzelfsprekend is dat ze daar kunnen komen waar ze moeten of willen zijn’. De Staatssecretaris gaf vervolgens aan dat zij ‘van voorbeelden naar een structurele en systematische aanpak’ wilde. Met het programma ‘Bereikbaarheid voor Iedereen’.
In vervolg hierop is het nu zoeken naar passende landelijke voorzieningen. Zodat bereikbaarheidsoplossingen voor inwoners, die dit (financieel) nodig hebben, altijd beschikbaar zijn. Een uitgelezen kans ligt hier bij de zogenoemde ‘Onderwegpas voor het OV’. Zeker ook omdat het Kabinet vanuit Europa voor de periode 2026 – 2032 vanuit het zogenoemde Social Climate Fund ruim €700 miljoen beschikbaar heeft gekregen om ‘meedoen-maatregelen en energie- en klimaatmaatregelen’ in de lidstaten hand in hand tot stand te brengen.
De ‘Onderwegpas’ moet het OV voor de beoogde groep inwoners in de daluren gratis of bijna gratis maken. Juist ook voor wie niet over een auto beschikt. Of voor wie fietsen geen oplossing is. Hiermee wordt momenteel in verschillende regio’s ervaring op gedaan. Een jaarlijkse bijdrage uit het Social Climate Fund maakt het mogelijk dit vanaf 2026 landelijk uit te rollen. In te zetten om de vervoerkosten die er natuurlijk wel degelijk zijn bij de OV-bedrijven af te dekken.
Eén en ander wordt momenteel met alle betrokken partijen voorbereid, waarbij de uiteindelijke besteding van de Europese middelen voor Nederland een Kabinetskeuze is, die medio 2025 wordt genomen. Gezien de ambities van het Kabinet rond bestaanszekerheid en ontplooiing voor iedereen lijkt een SCF-bijdrage voor de Onderwegpas mij een ‘no-brainer’.
Overigens zou de Onderwegpas nog aan effectiviteit winnen als we als soort van ‘flankerend beleid’ ook het initiatief ‘reizigers-helpen-reizigers’ verder oppakken. Want alle begin is moeilijk, en veel ervaren reizigers zijn graag bereid onervaren of onzekere reizigers bij te staan in het OV. Zeker als we dat bijdetijds organiseren en faciliteren. En zoiets zetten we momenteel ook in de steigers!