Column Jan van Selm | Betaalbaar OV voor reizigers

9 april 2024
Door: Jan van Selm - Directeur DOVA

Betaalbaar OV voor reizigers
De Kamer maakte in 2023 honderden miljoenen vrij om een tariefstijging van bijna 12% in 2024 te voorkomen. De achterliggende politieke wens lijkt dat OV betaalbaar moet zijn èn voelen voor alle reizigers. De bijbehorende ontwerp-opgave is: hoe kunnen we dat op een structureel doeltreffende manier realiseren? Hieronder een korte beschouwing.

OV is belangrijk voor individuele reizigers. En voor maatschappelijke doelen als bereikbaarheid van werk, onderwijs, zorg en ontspanning, wonen en leefbaarheid, energie en klimaat. Juist vanwege die maatschappelijke doelen voert de overheid een actief OV-beleid. En steekt veel geld in OV. 

Maar zulk beleid is natuurlijk pas effectief als reizigers het OV-aanbod waarderen en gebruiken. Daartoe moet het OV voor reizigers niet alleen ‘vanzelfsprekend’ zijn maar ook betaalbaar zijn èn voelen. Reizen met het OV is objectief gezien meestal goedkoper dan met de auto. Maar het voelt bijna nooit zo. Omdat in het OV alle directe èn indirecte kosten in de prijs van de reis zelf zijn verwerkt (even los van overheidsbijdragen natuurlijk). Jaarlijks scoort de ‘prijs van OV’ de enige onvoldoende in de OV-klantenbarometer, ook in 2023 weer.

De Wet personenvervoer 2000 bepaalt dat de overheden de OV-tarieven vaststellen. Waarbij het natuurlijk wel zo is dat het verschil tussen kostprijs en vastgesteld reizigerstarief zich uiteindelijk vertaalt in een overheidsbijdrage. Luxemburg neemt alle OV-kosten voor overheidsrekening. In Nederland dragen overheden de meeste OV-infrastructuur-kosten. En voor het decentraal OV deels ook de exploitatiekosten. Het andere deel komt van reizigersbijdragen. Overigens krijgen bepaalde groepen reizigers korting. Daarvoor betalen de overheden dus extra.

De politieke wens lijkt dat OV betaalbaar moet zijn èn voelen voor alle reizigers. Beleidsmatig is dus de opgave om dit op een ‘effectieve en efficiënte’ manier te ontwikkelen. Belangrijke ontwerpvragen zijn dan:

·       Welke tariefaanpassingen zijn effectief om OV betaalbaar te doen zijn en voelen?

·       Hebben we voldoende OV-capaciteit voor deze effectief geachte tariefaanpassingen?

·       Hoe verhouden deze aanpassingen zich tot andere bereikbaarheidsdoelen, en

·       Zijn voor beoogde aanpassingen voldoende overheidsmiddelen beschikbaar?

Een voorbeeld: ‘Het hele OV gratis’ voldoet zeker aan de geformuleerde politieke wens. Maar zal ook leiden tot grote capaciteitstekorten, hoge jaarlijkse extra overheidsuitgaven en zal de mobiliteit stuwen. We zullen dus creatiever moeten zijn. ‘Spelen’ met zaken als bijdrageprincipes, scope, leeftijd, draagkracht en beschikbare capaciteit.

Collega Erica Vergroesen (Noord Brabant) en ik poneerden in een brainstormsessie over betaalbaar OV tijdens ons ‘DOVA Netwerk Festival’ ongeveer de in bijgaand kader opgenomen stellingen. Vooral de stellingen 1, 4, 8 en 9 bleken ‘te stormen’! Vooral in relatie met de vraag hoe een eventueel ‘Nederlandticket’ er uit zou kunnen zien. Ik ben zeer benieuwd of we er de komende jaren in slagen de klantwaardering van de OV-betaalbaarheid naar een ruime voldoende te krijgen ... Zeer gewenst, grote uitdaging!!